مقاله رایگان درباره‌ی انفولانزا

تعریف کلمه آنفلوانزا از زبان ایتالیایی ها

کلمه آنفلوانزا از زبان ایتالیایی در قرن پانزدهم به معنای ”تأثیر ستارگان“ گرفته شده است. در طی قرن بیستم
سه پاندمی بزرگ و یک شبه پاندمی روی داده است. اولین مورد پاندمی در سال 1918و 1919 بنام آنفلوانزای
اسپانیایی (H1N1(A با میزان مرگی در حدود 20 تا40 میلیون در کل دنیا روی داد و پس از آن آنفلوانزای
آسیایی ناشی از نوع (N2 H2(A در سال 1957 شروع شد. پاندمی سوم با زیر گونه (N2 H3(A و معروف
به آنفلوانزای هنگ کنگی در سال 1968 اتفاق افتاد و آنفلوانزای روسی ناشی از نوع (N1 H1(A در سال
1977 بروز کرد.

مراقبت و کنترل بیماری آنفلوانزا | Influenza control| تعریف آنفلوانزا| عوارض آنفلوانزا

طی پاندمی آسیایی و هنگ کنگی تمام گروه های سنی درگیر بودهاند. میزان بالای مرگ و میر بخصوص در گروه
سنی بالاتر از 65 سال، اتفاق افتاد. افزایش مرگ و میر، همچنین در کسانی که بیماری زمینهای طبی مثل
بیماریهای قلبی ریوی داشتهاند، مشاهده شده است.

شکل گیری پاندمی واقعی ویروس

وقتی پاندمی واقعی ویروس در حال شکلگیری است، ممکن است قبل از هجوم نهایی ویروس جدید، موجهای
متعددی از طغیانها با یک دوره زمانی 6 تا 9 ماهه وجود داشته باشد. این موضوع دلالت بر این دارد که
برنامههای پیشگیری شامل تهیه واکسنها و داروهای ضد ویروسی، جهت این موجهای ثانویه نسبت به
موجهای اولیه میتواند به نسبت بیشتری کاربرد داشته باشد، هر چند که در برنامهریزی برای پاندمیها بایستی
احتمال گسترش بسیار وسیع از کانون اولیه فعالیت به علت افزایش مسافرتهای بینالمللی مد نظر باشد.
در هر پاندمی ممکن است تهاجم به سطوح مختلفی از گروههای سنی جامعه صورت پذیرد. خوش خیمترین
پاندمی وقتی بود که نوع ویروس (H1N1(A سال 1918 ،بدلیل نامعلوم مجدداً در سال 1997 ظاهر شد و
اکثر کودکان و نوزادان را تحت تأثیر قرار داد.
در سال 1918 ،بالغین (سنین 20 تا 50 سال) به طور وسیعی تحت تأثیر قرار گرفتند. پاندمی سالهای 1957 و
1968 تمام سنین را متأثر ساخته و با میزان وسیعی از مرگ و میر در گروه سنی بالای 65 سال و افراد سایر
گروههای سنی مبتلاء به بیماری زمینهای همراه بوده است. حتی در زمانیکه میزان بروز آنفلوانزا کم بوده آنفلوانزا
باعث 3000 تا 4000 مورد مرگ در سال در انگلیس گردیده است. در فاصله سالهای 1972 تا 1995 در 5
اپیدمی بالغ بر 20000 مورد مرگ روی داده است و بیش از90 درصد این مرگها در افراد مسن بوده است. تقریباً
سالیانه 110000 مورد بستری مرتبط با بیماری آنفلوانزا در امریکا صورت میپذیرد.

مراقبت و کنترل بیماری آنفلوانزا | Influenza control| تعریف آنفلوانزا| عوارض آنفلوانزا

اصطلاحات در بیماری انفلوانزاء

مراقبت : SURVEILLANCE :

جمع آوری مداوم و منظم اطلاعات مرتبط به یک واقعه بهداشتی و
تجزیه و تحلیل آن و انجام مداخله مناسب به منظور تغییر در روند واقعه بهداشتی مورد نظر به معنی مراقبت می
باشد.

مراقبت دیدهور SURVEILLANCE SENTINILE :

جمعآوری اطلاعات از نمونه هایتصادفی یا غیرتصادفی به معنای مراقبت دیدهور میباشد.

این مراقبت به منظور تشخیص زودهنگام موارد
بیماری یا بدست آوردن اطلاعات مشخص در خصوص روند یک بیماری یا رویداد بهداشتی به عنوان شاخص
اطلاعات انجام میگیرد.

طغیان OUTBREAK :

(افزایش مقطعی در بروز یک بیماری یا همه گیری محدود به معنی طغیان
میباشد.

 

اپیدمی همه گیری = EPIDEMIC

( وقوع بیشتر از حد انتظار طبیعی موارد یک بیماری یا یک رفتار
بهداشتی خاص یا حوادث مرتبط به بهداشت در یک جامعه یا منطقه را اپیدمی مینامند.

 

پاندمی جهانگیری = PANDEMIC

(کلمه پاندمی بیانگر یک اپیدمی است که بیشتر جمعیت جهان
را درگیر نماید.

 

افراد در معرض خطر(PERSONS RISK AT 🙁 به افرادی که بروز بیماری در آنان باعث عواقب
و عوارض بسیار سنگین و شدید می گردد افراد در معرض خطر می گویند.

 

افراد در معرض تماس ( PERSONS EXPOSED :به افرادی که بنا به دلایلی (از جمله شغل
،فامیل بودن ) بیشتر در معرض ابتلا به بیماری (تماس مستقیم یا تماس غیر مستقیم ) قرار می گیرند افراد در
معرض تماس گفته می شود.

تماس نزدیک( CONTACT CLOSE:تماس نزدیک در معانی زیر می باشد:

1 -قرار گرفتن در فاصله کمتر از یک متر با بیمار یا 2 -افرادی که خدمات مراقبتی بهداشتی و درمانی را به
بیمار ارائه می کنند یا 3 -زندگی مشترک با بیمار در یک منزل یا 4 -تماس مستقیم با ترشحات تنفسی
بیمار

 

مراقبت و کنترل آنفلوانزای فصلی

(SEASONAL INFLUENZA SURVEILLANCE & CONTROL)

آنفلوانزا در ایران:

از سال 1347 شمسی( 1968 میلادی) بخش ویروس شناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران به
عنوان مرکز کشوری تشخیص آنفلوانزا در ایران همه ساله کوشش خود را در جهت جداسازی و مطالعه
سرولوژیک آنفلوانزا به عمل میآورد.از سال 1367 تا سال 1376 ویروسهای جدا شده در ایران شامل ویروس
انفلوانزای تیپ B و ویروس آنفلوانزای تیپ (H3N2(A بوده است.

مراقبت و کنترل بیماری آنفلوانزا | Influenza control| تعریف آنفلوانزا| عوارض آنفلوانزا

شروع فعالیتهای دیدهوری در سال 1383 :

در سال 1383 به عنوان اولین قدم در طراحی برنامه مراقبتی اقدام به نمونهبرداری از موارد مشکوک به آنفلوانزا
با هماهنگی با دوازده دانشگاه علوم پزشکی در موقعیتهای مختلف جغرافیایی و جمعیتی و با در نظر گرفتن
توان آزمایشگاهی دانشگاههای مزبور و زیر نظر آزمایشگاه کشوری انفلوانزا گردید که در این راستا نتایج زیر
حاصل گردید:
سوشهای شایع درکشور طی سالهای 1383 تا 1386 شامل H3N2/A و H1N1/A و B بوده
است.

تعریف آنفلوانزا

آنفلوانزا بیماری ویروسی حاد دستگاه تنفسی است که با تب، سردرد، درد عضلانی، تعریق، آبریزش بینی، گلودرد
و سرفه تظاهر میکند. سرفه اغلب شدید و برای مدتی ادامه مییابد ولی سایر نشانههای بیماری بعد از 2 تا 7
روز خود به خود بهبودی پیدا میکند. شناسایی بیماری معمولاً براساس مشخصات اپیدمیولوژیک آن صورت
گرفته و موارد تک گیر آن را فقط با کمک روش های آزمایشگاهی میتوان تشخیص داد. آنفلوانزا در افراد مختلف
ممکن است از سایر بیماریهای ویروسی دستگاه تنفس قابل تشخیص نباشد. اشکال بالینی بیماری متفاوت بوده
و ممکن است نشانههایی مثل سرماخوردگی، برونشیت، پنومونی ویروسی و بیماریهای حاد غیرقابل افتراق
دستگاه تنفسی را نشان دهد. اختلالات دستگاه گوارش (تهوع، استفراغ و اسهال) نیز بروز میکند و در کودکان
ممکن است نشانههای گوارشی علامت غالب باشد. در همهگیری آنفلوانزا با سوشهای ویروسی (H1N1 (A
و B در حدود 25 درصد کودکان در مدرسهها مبتلا به عوارض گوارشی شده اند.

 

اپیدمیولوژی:

اهمیت آنفلوانزا در سرعت انتشار همه گیری ها، وسعت و تعداد مبتلایان و شدت عوارض آن، به خصوص ذاتالریه
ویروسی و باکتریایی میباشد. در همهگیرهای بزرگ شکل شدید یا کشنده بیماری بیشتر نزد سالمندان و افرادی
که به دلیل عوارض مزمن قلبی، ریوی، کلیوی، بیماریهای متابولیک، کم خونی و یا نارسایی ایمنی ناتوان
شدهاند مشاهده میشود.
آنفلوانزا به شکل جهانگیر، همهگیریهای وسیع، کوچک، منطقهای و تکگیر مشاهده میگردد. در 100 سال
گذشته جهانگیریهای بیماری در سال 1918 ،1957 و 1968 اتفاق افتاده است. میزان حمله در همهگیریهایی
که در اجتماعات بزرگ اتفاق میافتد معمولاً بین 10 تا 20 درصد است در حالی که در اجتماعات بسته مثل
مدرسههای شبانهروزی و یا خانه سالمندان به 50 درصد و بیشتر میرسد. همهگیریها در مناطق معتدل بیشتر
در زمستان و در نواحی گرمسیر بیشتر در ماههای بارانی سال اتفاق میافتد ولی این روند فصلی بروز
همهگیریها همواره ثابت نبوده و ممکن است موارد تکگیر و یا همهگیر بیماری در هر مکانی بدون ارتباط با
فصل اتفاق افتد. نوترکیبی ویروس بین سروتیپهای مختلف ویروس A در خوک و انسان، پرندگان وحشی و
اهلی، اردک و بوقلمون گزارش داده شده است. ویروسهای آنفلوانزایی که جهانگیریهای سالهای 1918،
1957و 1968 را به وجود آورده دارای ژنهای بسیار نزدیک به ژن ویروس آنفلوانزای پرندگان بودهاند.برای
اولین بار در دنیا ویروس انفلوانزای انسانی در سال 1933 میلادی جداسازی گردیده است.

عامل عفونت در بیماری آنفلوانزا

ویروس انفلوانزا از خانواده ارتومیکسوویریده است که سه تیپ A وB وC دارد. آنفلوانزای تیپ A با زیر
گونههای، H1N1 ،H3N2 ،H2N2 توانسته است همهگیریها و جهانگیریهای بیماری را ایجاد
راهنمای مراقبت و کنترل بیماری انفلوانزا در جمهوری اسلامی ایران
نماید. تیپ B ویروس با میزان کمتری مسئول ایجاد همهگیریهای منطقهای یا گسترده و تیپ C در ایجاد
موارد تکگیر و همه گیری های کوچک موضعی نقش داشته است. تیپهای ویروسی به وسیله خصوصیات
آنتیژنی دو نوع پروتئین نسبتاً ثابت آنها، (نوکلئو پروتئین و ماتریکس پروتئین)، تشخیص داده میشوند. زیر
گونه های آنفلوانزای A براساس خصوصیات آنتیژنیک گلیکوپروتئینهای سطحی آنها، (هماگلوتینین (H (و
نورآمینیداز (N ((طبقهبندی میشوند. موتاسیون مکرر ژنهای گلیکو پروتئینهای سطحی ویروسهای آنفلوانزای
A و B منجر به ایجاد تیپهای گوناگون میشود که براساس منطقه جغرافیایی، شماره کشت و سال جدا
شدنشان نامگذاری میشوند.تا کنون 16 گونه هماگلوتینین ( H ( و 9 گونه نورآمینیداز ( N ( برای تیپ A
شناخته شده است.

یافته ها و علائم بالینیآنفلوانزای

 

1 –آنفلوانزای بدون عارضه:

آنفلوانزای بدون عارضه به طور مشخص با حمله ناگهانی علائم بعد از یک دورة کمون 1 تا 3روزه شروع
میشود. بسیاری از بیماران میتوانند زمان شروع علائم را ذکر کنند. علائم عمومی غالب بوده و شامل تب، لرز،
سردرد، درد عضلانی، بیحالی و بیاشتهایی میباشد. معمولاً درد عضلانی یا سردرد بیشترین علامت مشکلساز
است و شدت آن مرتبط با اوج تب است. درد عضلانی ممکن است در اندامها و یا عضلات ناحیه پشت دیده
شود. در کودکان علایم گوارشی (اسهال،تهوع،استفراغ)می تواند تنها علامت بیماری باشد و درد عضلات ساق پا
ممکن است به طور واضحی وجود داشته باشد. درد مفاصل به طور شایع دیده میشود. درد شدید در عضلات
چشم میتواند به وسیله نگاه کردن به اطراف تشدید شود. علائم چشمی دیگر شامل اشک ریزش و سوزش
چشم است. علائم عمومی معمولاً به مدت 3 روز باقی میمانند.

عوارض آنفلوانزا:

بدنبال آنفلوانزا گاهی عوارض ریوی و غیرریوی بوجود می آیند.

عوارض ریوی آنفلوانزا

: تظاهرات ریوی همراه با آنفلوانزا شامل پنومونی ویروسی اولیه، پنومونی باکتریال
ثانویه، پنومونی همزمان باکتری و ویروس، پنومونی ویروسی لوکالیزه، کروپ، تشدید بیماری ریوی مزمن و
درگیری ریوی مکرر میباشد.

عوارض غیرریوی آنفلوانزا:

میوزیت ، میوگلوبینوری، عوارض قلبی، سندرم شوک توکسیک،
عوارض سیستم عصبی مرکزی (سندرم گیلنباره، میلیت ترانسورس، آنسفالیت) و سندرم رای (REYE (می
باشد.

تشخیص:

در هنگام استقرار بیماری، جداسازی ویروس یا بررسی آنتیژنهای ویروسی در ترشحات تنفسی بهترین تکنیک
تشخیصی میباشد. ویروس همچنین بوسیله نمونههای تهیه شده بوسیله سواب بینی، سواب گلو، شستشوی بینی
یا نمونه های بینی و گلو به طور اولیه جدا میگردد. تست های سرولوژی از قبیل ثبوت مکمل و ممانعت
کنندههای هماگلوتیناسیون برای تأیید تشخیص گذشته نگر عفونت آنفلوانزا بکار میروند. (جهت انجام این
تستها احتیاج به دو نمونه است، یک نمونه دوران حاد بیماری و یک نمونه دوران نقاهت به فاصله 10 تا 20 روز
از نمونه اول).

واکسن آنفلوانزا:

واکسن آنفلوانزا بیش از 60 سال است که در دسترس بوده و تجربیات گسترده در طی این مدت ایمنی و اثر
بخشی آن را بخوبی نشان داده است. در جمعیتی که در معرض خطر عوارض شدید بیماری انفلوانزا است اثر
واکسیناسیون در کاهش بستری و مرگ شناخته شده است. آنتیبادی تولید شده در بدن در مقابل یک نوع یا زیر
گونه آنفلوانزا، در مقابل سایر انواع و زیر گونه ها اثر محافظتی ندارد و واکسن سالیانه براساس سوشهای غالب
شناخته شده ویرسی انفلوانزای همان سال تهیه میگردد و بنابراین ذخیره واکسن جهت چندین سال منطقی
نمیباشد. تهیه واکسن سالیانه محدود بوده و در همه نقاط دنیا به یک اندازه در دسترس نمیباشد

 

افراد که  “در معرض خطر” بیماری انفلوانزا هستند شامل:

1 -سالمندان (افراد بالای 50 سال)
2 -ساکنین آسایشگاهها و کارکنان آن
3 -بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن (ریوی از جمله آسم ، قلبی – عروقی بجز هایپرتانسیون، خونی ،کلیوی
، کبدی ، متابولیک از جمله دیابت ملیتوس)
4 -بیماران مبتلا به بیماریهایی که سیستم تنفسی را مختل می نمایند از جمله بیماریهای احتقانی،صدمات
نخاعی،اختلالات صرعی ،اختلالات عصبی عضلانی
5 -خانمهای بارداری که سه ماهة دوم و سوم حاملگی آنان مقارن با فصل شیوع آنفلوانزا میباشد.
6 -کودکان و نوجوانان 6 ماهه تا 18 سالهای که تحت درمان طولانی مدت با آسپرین میباشند.
7 -کودکان 6 ماه تا 59 ماه
8 -کلیه کودکان گروه سنی 18 -5 سال

 

داروهای ضد ویروسی مورد استفاده در آنفلوانزا :

داروهای ضد ویروسی میتوانند به عنوان مکمل پروفیلاکسی و درمان بکار برده شوند.
برای کلیه افراد درمعرض خطر می بایست واکسن انفلوانزا تزریق گردد و در صورت عدم مصرف واکسن از دارو
نیز می توان بعنوان پیشگیری در این گروه استفاده نمود.در صورتیکه فرد در معرض بیماری نبوده و بیمار نیز
نشده است درمان پیشگیری در آنها حداقل برای چندین ماه (تا زمان اتمام طغیان یا اپیدمی یا پاندمی) ادامه
خواهد یافت (پیشگیری اولیه) و در افرادیکه در معرض بیماری بودهاند درمان پروفیلاکسی به مدت 10 -7 روز
تجویز میگردد (پیشگیری ثانویه).

مراقبت بیماری آنفلوانزا

مراقبت آنفلوانزا برای گزارش به موقع و ارزیابی گونه های جدید یا زیرگروه های جدید ویروس آنفلوانزا ضروری
میباشد. همچنین گزارش سریع مشخصات این ویروسها برای تهیه واکسن سالیانه الزامی بوده و میتواند
بیماری را در گروههای آسیب پذیر جامعه کاهش دهد.

هدف کلی برنامه مراقبت انفلوانزا:

هدف کلی برنامه مراقبت انفلوانزا آمادگی مقابله با وقوع اپیدمیها و پاندمی احتمالی و کاهش موارد ابتلاء و
عوارض و مرگ ناشی از آنفلوانزا می باشد.

هدف کلی برنامه مراقبت انفلوانزا:

هدف کلی برنامه مراقبت انفلوانزا آمادگی مقابله با وقوع اپیدمیها و پاندمی احتمالی و کاهش موارد ابتلاء و
عوارض و مرگ ناشی از آنفلوانزا می باشد.

اهداف اختصاصی برنامه آنفلوانزا

1 .شناخت الگوی اپیدمیولوژیک بیماری آنفلوانزا
2 .شناسایی جامعه حساس به بیماری انفلوانزا
3 .شناخت انواع و زیرگونههای جدید ویروس آنفلوانزا
4 .تقویت و بهبود اطلاعرسانی عمومی
5 .آمادگی سیستم مراقبتی و بهداشتی درمانی کشور در مقابله با بیماری
6 .جلوگیری از گسترش و انتشار سریع بیماری

 

راهبردهای اساسی برنامه آنفلوانزا

1 .آموزش و اطلاعرسانی (عمومی- تخصصی)
2 .برقراری و تقویت نظام مراقبت بیماری
3 .تأمین واکسن و دارو
4 .بهبود و تقویت نظام آزمایشگاهی
5 .بهبود و تقویت بخش ارائه کننده خدمات بستری و درمان
6 .انجام پژوهشهای عملی و کاربردی
7 .تأمین و توسعه منابع مالی و نیروی انسانی

فعالیت های عمده مراقبت آنفلوانزا :

1 .گزارشدهی فوری اپیدمی یا طغیان
2 .مشخص نمودن ماهیت اپیدمی یا طغیان
3 .مشخص و جدا کردن ویروس آنفلوانزای در چرخش
4 .ارزیابی نهایی اپیدمی یا طغیان و بررسی مسائل و مشکلات بهداشت عمومی همراه با اپیدمی

در این راستا سیستم مراقبت آنفلوانزا بایستی اطلاعات زیر را جمع آوری نماید:

1 .زمان و مکان چرخش ویروس
2 .نوع ویروس در چرخش
3 .تغییرات حاصل شده در ویروس
4 .شناسایی موارد ابتلاء
5 .تأثیر آنفلوانزا بر مرگ و میر
6 .تجزیه و تحلیل وضعیت بیماری (وضعیت تکگیر: مشاهده موارد محدود بیماری- وضعیت فراگیر:
درگیری کمتر از 50 %جمعیت- وضعیت گسترده: درگیری بیشتر از 50 %جمعیت)

مراقبت و کنترل بیماری آنفلوانزا | Influenza control| تعریف آنفلوانزا| عوارض آنفلوانزا

تعریف پیشنهادی بیماری آنفلوانزای انسانی در سیستم مراقبت:

تعریف مورد بالینی مشکوک آنفلوانزا: هر فرد با شروع ناگهانی تب بیشتر از 38 درجه سانتیگراد (زیر زبانی)و
سرفه یا گلودرد به همراه چند علامت از علائم زیر در صورتیکه تشخیص دیگری مطرح نباشد مشکوک به
انفلوانزا است: (خستگی، لرز، ضعف، درد عضلانی، قرمزی مخاطات ، تماس با فرد مشکوک یا قطعی آنفلوانزا).

انواع سیستم های مراقبت بیماری آنفلوانزا:

1 -سیستم مراقبت دیدهور آنفلوانزا:

گزارش موارد مشکوک یا تأیید شده بوسیله پایگاه دیده ور (مراکز بهداشتی درمانی منتخب و یا پزشکان عمومی
و متخصصین ( ترجیحاعفونی، داخلی و اطفال بطور داوطلب) : در این روش تعداد کل بیماران و تعداد بیماران
مشکوک به آنفلوانزا براساس گروه سنی/هفتگی یا ماهیانه بوسیله مرکزبهداشتی درمانی منتخب و یا پزشک
همکارگزارش میشود.

2 -سیستم مراقبت آزمایشگاهی انفلوانزا (سیستم مراقبت ویرولوژیک آنفلوانزا):

تعیین نوع ویروس و ساب تایپ در چرخش و گزارش موارد تأیید شده بوسیله آزمایشگاه (سیستم مراقبت
ویرولوژیک آنفلوانزا):
از کلیه افراد مشکوک به انفلوانزای انسانی (پایگاه دیده ور) وافراد مشکوک به انفلوانزای پرندگان و بیماران
بستری با تشخیص پنومونی ویرال یا پنومونی شدید که تشخیص دیگری مطرح نباشد و بیمارانی که سابقه
مسافرت به مناطق آلوده به انفلوانزای پرندگان را داشتهاند و اعضاء خانواده و اطرافیان فرد مبتلا یا مشکوک به
آنفلوانزای پرندگان ودر زمان پاندمی علاوه بر موارد فوق از موارد شبه آنفلوانزا باید نمونهگیری و آزمایش به عمل
آید.

نکاتی در مورد داروهای ضدویروس آنفلوانزا :

– داروهای ضدویروس آنفلوانزا مکمل واکسن آنفلوانزا در پیشگیری هستند و نمیتوان آنها را جایگزین
واکسیناسیون کرد.
– آمانتادین و ریمانتادین از نظر فرمول شیمیایی با هم مرتبط بوده و تنها بر ویروس نوع A مؤثر است و
تأثیری به آنفلوانزای B ندارد.
– آمانتادین به منظور پیشگیری و درمان در آنفلوانزای نوع A در بالغین و سنین بالای یکسال تأیید شده است.
– زانامیویر و اوسلتامیویر بر هر دو نوع آنفلوانزای B و A مؤثرند: زانامیویر برای بالای 7 سال و اوسلتامیویر
برای بالای یکسال تأیید شده است.
– برای کاهش پیدایش گونههای مقاوم توصیه میشود درمان با زانامیویر و اوسلتامیویر حداکثر 5 روز در نظر
گرفته شود. (5 – 3 روز پس از شروع درمان یا 48 – 24 ساعت پس از فروکش کردن بیماری، دارو قطع
شود.)

روشهای ساده جهت پیشگیری از انتشار بیماری آنفلوانزا:

1 -شست و شوی دستها بخصوص بعد از سرفه کردن، عطسه کردن و دستزدن به بینی و دهان
2 -پوشاندن دهان در زمان سرفه یا عطسه کردن
3 -استفاده از دستمال کاغذی و معدوم ساختن صحیح آن بعد از هر بار مصرف
4 -پرهیز از حضور در اماکن تجمعی و شلوغ در موقع بیماری
5 -ماندن در منزل و پرهیز از تماس با دیگران در هنگام بیماری
6 -استفاده از درمان طبی مناسب با نظر پزشک

منابع:

ایران تحقیق

دانلودی فایل