ارزش و مقام معلم:
شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد که بتواند شان خداوند و پیامبران را در وجود خود محقق سازد و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد. لذا در این تعریف شهید مرتضی مطهری یکی از آن معلمان راستین است که اولاً با نگاه ترکیبی به همه معارف بشری نظر می کند و ثانیا تمامی تلاشهای علمی و عملی را مقدمه ای برای عبادت می داند و در این راه به مرحله سوم دینداری راه می یابد و با شهادت، عبادت عملی و علمی خود را کامل می سازد. خداوند را می خوانیم که او رابا سالار و سرور شهیدان امام حسین (ع) محشور سازد.
هنر معلمی:
معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر توانمندی است معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت لایزال الهی نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد، به این هنر خداوند اشاره شده است:
اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم.
بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت بخوان ! و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمی دانست.
در این آیات خداوند، خود را «معلم» می خواند و جالب این که معلم بودن خود را بعد از آفرینش پیچیده ترین و بهترین شاهکار خلقت، یعنی انسان آورده است.
مقام معلم بودن خدا، بعد از آفرینش قرارداد. نوعی انسانی را که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد:
چو قاف قدرتش دَم بر قلم زد هزاران نقش بر لوح عدم زد.
از این رو، می توان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.
ویژگی های یک معلم خوب:
همه ما سال هایی پر از خاطره را به یاد داریم که آموزگارانی می آمدند و تا پایان سال تحصیلی با ما همراه می شدند. آنها همه یک جور نبودند؛ جوان و پیر، کوتاه و بلند، زود رنج و صبور، خسته و تازه نفس؛ اما همه معلم بودند و دوست داشتنی.
از میان صفات خوب یک معلم، برخی برجسته اند که به مواردی از آنها اشاره می کنیم:
1- عشق به تعلیم: معلمی، شغلی است توأم با عشق. معلم، یک انسان به تمام معنا عاشق است و عاشقانه تعلیم می دهد.
«معلمان بزرگ بر این باورند که نخستین نشانه یک معلم موفق، برخورداری از سوز و گداز انسان سازی است. »
«انسان حتی با مطالعه بهترین نظریه های تعلیم و تربیت، مربی نمی شود. معلمی که قواعد عمومی و اختصاصی تربیت و اصول روان شناسی را می داند، ولی از عشق به تعلیم و تربیت، آتش به جان ندارد، در شغل خود هزاران بار بیشتر از زمانی که از این قواعد و این اصول چیزی نمی دانسته، در خطر اشتباه است. »
2- رعایت عدالت: یک معلم خوب باید بداند دانش آموزان او از استعداد و قدرت درک و یادگیری متفاوت برخوردارند، بنابر این باید حال آنان را از حیث فهم، ادراک و گنجایش ذهنی در نظر گرفته، برای تدریس و کمک به ایشان از راه های مختلف و عوامل گوناگون بهره بگیرد.
همچنین باید میان دانش آموز درس خوان و مرتب با دانش آموز ضعیف و نامرتب، تفاوت منطقی قائل شود. البته این تفاوت هرگز به معنای تبعیض نیست، بلکه از عدالت سرچشمه می گیرد.
3- تواضع و اخلاص: امام صادق علیه السلام می فرماید: «علم را بجویید و با آن به بردباری و وقار آراسته گردید و در مقابل شاگرد خود و یا معلم، تواضع پیشه کنید. »
4- یگانگی در گفتار و عمل: این ویژگی از جمله ویژگی های تأثیر گذار در تقویت ایمان دانش آموز به معلم و آرمان های اوست. معلمی که سخنان و اعمالش با هم منطبق نباشد و از صداقت خالی باشد، هرگز موفق نخواهد شد.
5- پذیرش حق: یک معلم خوب به گفتار درست و به حق مخالف خود بها می دهد و آن را می پذیرد.
6- آشنایی با مسئولیت، نیازها و تسلط بر بحث: خود آگاهی، شناخت موضوعات، نقش ها و مسئولیت ها، تسلط بر بحث و چگونگی ورود و خروج در آن، یکی از صفات برجسته یک معلم است. بیان مطالبِ متناسب با نیازهای دانش آموزان نیز، در گرو کسب این آشنایی است.
7- خوش خلقی و بردباری: یک معلم خوب نباید سر کلاس زود رنج باشد و اخم هایش را در هم بکشد. وقتی وارد کلاس می شود، چهره ای خندان و خوشحال داشته باشد. اگر دانش آموزی درس را دیرتر از بقیه می فهمد، آن را تکرار کند و عصبانی نشود. برای بچه ها دوستی صمیمی باشد، احساسات آنها را درک کند و مشکلاتشان را با حلم و بردباری مو به مو برطرف نماید.
8- توان مندی: توان مندی معلم از جهات مختلف از جمله: تدریس، کنترل کلاس، تفهیم با حرکات موزون و نگاه های دقیق و بیان شیوا، یکی دیگر از امتیازات اوست. مطالعه قبلی و تنظیم برنامه درسی مطابق با شرایط کلاس، در بالا بردن توان معلم بسیار مؤثر است.
9- اقرار به نادانی: وقتی از معلمی در باره موضوعی سؤال شد که به آن آگاهی ندارد یا اطلاعاتش کم است و یا هنگام تدریس به مسئله ای برخورد که از آن مطلع نیست، باید با شهامت کامل، به ندانستن خود اعتراف کند و بگوید: از آن اطلاعی ندارم و باید در باره اش تحقیق کنم. چنین خصلتی، در ایجاد اعتماد متقابل بین معلم و شاگرد بسیار مؤثر است.
تأثیر رفتار معلمان بر شاگردان:
غالباً افراد مهم، چهره های موفق علمی، هنری، فرهنگی و نیز کسانی که از حیث معنوی و اخلاقی دارای تعالی هستند، نظر دیگران را به خود جلب می کنند و برای آنان سرمشق می شوند. خوش بختانه در نظر دانش آموزان، معلمان نیز نقش الگویی دارند.
«معلم با آموزش های مستقیم و غیر مستقیم خود، نقش تعیین کننده ای هم در نگرش و هم در رفتار دانش آموزان خود دارد تا جایی که این تأثیر، سالیان سال در ذهن ایشان باقی می ماند. »
گفتار، نوع حرکت و رفتار یک معلم بیشتر از خود دانش آموز بر او تأثیر دارد و مورد پذیرش قرار می گیرد. «آلبرت بندورا» که از واضعان نظریه یادگیری اجتماعی است، مهم ترین یادگیری انسان را تقلید یا سرمشق گیری می نامد. »
داستانی زیبا از رابطه شاگرد و معلم:
بهترین نوع این رابطه که سرشار از ادب و فروتنی است، در داستان حضرت موسی (ع) به عنوان شاگرد و حضرت خضر (ع) در مقام معلم ـ نمود دارد. موسی (ع) مأمور شد تا از بنده ای صالح به نام خضر (ع) کسب علم کند. قرآن آغاز گفت و گوی این معلم و شاگرد را این چنین بیان می کند:
قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشداً * قال انک لن تستطیع معی صبراً * و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبراً * قال ستجدنی ان شاء الله صابراً و لا اعصی لک امراً * قال فان اتبعتنی فلا تسئلنی عن شی ءٍ حتی احدث لک منه ذکراً.
موسی به او گفت: «آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده که مایه رشد است به من بیاموزی؟ گفت: «تو هرگز هم پای من نمی توانی صبر کنی و چگونه در مورد چیزهایی که از آن شناخت نداری، شکیبایی می کنی؟» گفت: «اگر خدا بخواهد، مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری نافرمانی تو نمی کنم.» گفت: اگر به دنبال من آمدی، چیزی از من مپرس تا خودم از آن با تو سخن بگویم. »
سخنان بزرگان درباره معلم و معلمی:
در تکریم منزلت معلم همین بس که اسلام بزرگ داشت عالم و معلم را تکریم پروردگار می داند. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «من وقّر عالماً فقد وقّر ربّه؛ هر کسی عالمی را احترام کند، به تحقیق خدا را احترام کرده است. »
بنا به روایتی، امام حسین علیه السلام دامان معلمی را که به یکی از فرزندانش سوره حمد یاد داده بود، پر از دُرّ و گوهر کرد. عبدالرحمان سلمی می گوید: «وقتی فرزند امام علیه السلام سوره حمد را نزد ایشان خواند، امام برای آموزگار او هزار دینار فرستاد و به او لطف ها کرد. کسی به حضرت گفت: آیا گمان نمی کنید که در این بذل و بخشش افراط کرده اید و بیش از آنچه سزای معلمی است، به او بخشیده اید؟ امام علیه السلام بی درنگ و با صدای بلند فرمود: این عطا کجا و اجر آموزگار کجا! »
امام خمینی قدس سره می فرماید: «این شغل شریف ترین شغل ها و پر مسئولیت ترین شغل هاست. »
شخصی نزد امام علی علیه السلام آمد و گفت: من معلم هستم و گاهی اوقات شاگردانم را به حال خود رها می کنم. حضرت او را از این کار نهی کرد و فرمودند: «شغلک کشغل القاضی؛ شغل تو مانند شغل قاضی است»؛ یعنی معلمی به این آسانی ها که ما فرض می کنیم نیست؛ همان طور که کار قاضی مهم است و یک اشتباه او جان افراد را به خطر می اندازد، همین طور هم، کار معلم اهمیت دارد.
معلم در کلام استاد مطهری:
معلم باید نیروی فکری متعلم را پرورش دهد و او را به سوی استقلال رهنمون شود. باید قوه ابتکار او را زنده کند؛ یعنی در واقع، کار معلم آتش گیره دادن است. فرق است میان تنوری که شما بخواهید آتش از بیرون بیاورید و در آن بریزید تا آن را داغ کنید و تنوری که در آن هیزم و چوب جمع است و شما فقط آتش گیره از خارج می آورید و آن قدر زیر این چوب ها و هیزم ها قرار می دهید که اینها کم کم مشتعل شود.
شعر مقام معلم:
می توان در سایه آموختن گنج عشق جاودان اندوختن
اول از استاد، یاد آموختیم پس، سویدای سواد آموختیم
از پدر گر قالب تن یافتیم از معلم جان روشن یافتیم
ای معلم چون کنم توصیف تو چون خدا مشکل توان تعریف تو
ای تو کشتی نجات روح ما ای به طوفان جهالت نوح ما
یک پدر بخشنده آب و گل است یک پدر روشنگر جان و دل است
لیک اگر پرسی کدامین برترین آنکه دین آموزد و علم یقین
دانلود متن کامل تحقیق روز معلم
منابع:
hawzah.net
gilane-ma1.blogfa.com
