شهرسوخته شهری سرشار از رازهای عجیب و شگفت انگیز که در روز ۲۸ اسفند ماه سال ۱۳۸۵ به ثبت ملی رسید. طبق مدارک موجود، این شهر در دوران خود، جزو مناطق پیشرفته
و معروف دنیا بوده و به دلیل پیشینه‌ی بالایی که در حدود ۵۰۰۰ سال دارد، هنوز هم از دیگر مناطق مشهور جهان به‌حساب می‌آید.
موقعیت مکانی شهر سوخته
شهرسوخته در نزدیکی جاده‌ی زابل به سمت زاهدان و در مسیر حدود ۵۶ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان زابل، در استان سیستان و بلوچستان و در ناحیه‌ی جنوب‌شرقی کشور ایران قرار دارد.
تاریخچه شهر سوخته و فعالیت مردم این شهر
این ناحیه که به اسم شهر سوخته شهرت دارد در استان سیستان و بلوچستان، در پیرامون جاده‌ای از سمت شهرزاهدان به‌طرف زابل، وجود دارد . گفته می‌شود در زمان حکومت قاجاریان، فردی به نام «کلنل‌بیت» که از نظامیان کشور بریتانیا بوده و اولین نفری بوده که در آن زمان از شهر سوخته بازدید می‌کند، و هنگامی با چشم‌های خودش اثراتی از سوختگی را می‌بیند، نام شهرسوخته را روی این منطقه می‌گذارد. گویا در سال ۱۹۳۷ میلادی که مقارن است با سال ۱۳۱۷ هجری‌قمری، فردی به اسم طراورل اشتین از شهر سوخته دیدن کرده و از ارزش و اهمیت این مکان سخن گفته است. جمعی از کارشناسان و باستان‌شناسان به مدیریت مارتیسو توزی، در سال‌های ۱۳۴۶-۱۳۵۷ هجری قمری به ایران می‌آیند و شهر سوخته را از هرجهت موردبررسی و تحقیق قرار می‌دهند.
به نظر می‌رسد این شهر در آن زمان حدود ۲۸۰ هکتار مساحت داشته است که متشکل از مناطق مرکزی، ناحیه‌ی سکونت، قبرستان، ساختمان‌های تاریخی و بخش صنعتی بوده، لازم به ذکر است که بدانید بیشتر مساحت این شهر متعلق به منطقه‌ی مسکونی به وسعت ۸۰ هکتار است.
محققان بر این باورند که شهرسوخته در زمان‌های دور، پوشیده از درخت‌های زیبایی چون افرا، بید مجنون و سپید بوده که براثر آتش‌سوزی و گذر زمان، این طبیعت زیبا و جذاب از بین رفته است.
گفته می‌شود در حدود ۳۲۰۰ سال پیش از تولد حضرت مسیح، رودخانه‌ی هامون وسعت زیادی داشته و از آب فراوانی برخوردار بوده است. ولی به مرور زمان کشور افغانستان از آب این رودخانه به مقدار زیاد و بدون حساب‌وکتاب برداشت می‌کند و درنتیجه باعث می‌شود که فضاهای سبز در نزدیکی شهر سوخته و رودخانه هامون خشک شوند. برخی گفته‌اند که در آن زمان نیزارهای وسیعی در این شهر وجود داشته است و اهالی این منطقه با استفاده از حصیرهای آن، وسایلی را درست کرده‌اند. طبق مدارک موجود در آن زمان به‌وسیله‌ی آب این رودخانه، زمین‌های کشاورزی را آبیاری می‌کردند.
کارشناسان در قبرستان شهر سوخته حفاری‌هایی را در حدود سال‌های ۱۳۷۶- ۱۳۸۳ هجری قمری انجام دادند که نهایت منجر به پیدا شدن ۳۱۰ قبر شد.
محققان پس از کشف این گور‌ها دریافتند که اجساد را به ۳ حالت مختلف در داخل قبر دفن می‌کردند. حالت اول؛ قسمت انتهای قبر، فرش پهن کرده و جسد را داخل آن قرار داده‌اند، حالت دوم؛ به دور مرده کفن پیچیده و در قبر می‌گذاشتند. و حالت سوم به‌گونه‌ای بوده که قبل از قرار دادن جسد به داخل گور، پارچه‌ای را در کف قبر تعبیه کرده و مرده را روی آن قرار داده و در آخر پارچه‌ی دیگری را روی جسد گذاشته‌اند. همچنین در داخل قبرها وسایل ساخته‌شده از سفال، چوب، پارچه و سنگ را پیداکرده‌اند.
استان سیستان و بلوچستان آثار تاریخی بسیاری دارد که یکی از این آثار، ظرفی از جنس سفال است که بر روی آن انیمیشنی را حکاکی کرده‌اند؛ گفته می‌شود اولین انیمیشن دنیا است و جالب است که بدانید این اثر قدیمی، متعلق به شهر سوخته است و باستان‌شناسان عمر آن را نزدیک به ۳۰۰۰ سال قبل از به دنیا آمدن حضرت عیسی (ع) تخمین زده‌اند و اکنون این ظرف در موزه‌ی ایران باستان در استان تهران قرار دارد.
شغل مردم شهر سوخته
کارشناسان بعد از بررسی و تحقیق‌های زیاد در مورد شهر سوخته، متوجه شدند که یکی از دلایلی که باعث شهرت شهر سوخته شده این است که اکثر مردم آن، در شغل‌های معرق‌کاری، حصیربافی، نساجی، سفالگری و زرگری، مهارت بالایی داشته‌اند. طبق اظهارات باستان شناسان، مردم این شهر برای تأمین گرمای خانه‌ها و پختن غذا، از چوب درخت‌ها استفاده می‌کردند و همچنین در این ناحیه، تعدادی قلاب ماهیگیری و ۱۲ عدد پارچه در رنگ‌ها و جنس‌های مختلف کشف کرده‌اند.
گفته می‌شود در شهر سوخته همه‌ی امور اصول و قاعده‌ی مشخصی داشته است. تحقیقاتی که در این منطقه تاریخی و پیشرفته صورت گرفته‌شده نتایج جالبی را در برداشته و حاکی از آن است که برای استفاده از آب و هدایت آن به داخل خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی، مسیرهایی را طراحی کرده و با استفاده از ﮔل، لوله‌هایی سفالی درست کرده و در این مسیرها قرار داده‌اند. همچنین ساختمان‌ها بانظم و زیبایی خاصی بناشده‌اند. همه‌ی این موارد نشان‌دهنده‌ی این است که شهر سوخته از رونق و پیشرفت بالایی برخوردار بوده است.
زمانی که این شهر پیدا شد، کارشناسان و باستان‌شناسان ایرانی به این منطقه فرستاده می‌شوند. آنها تحقیقات زیادی را روی این شهر انجام دادند اما در خیلی از موارد به جوابی نرسیدند. به این دلیل از کارشناسانبرجسته‌ی کشور ایتالیا دعوت به عمل آمد تا به ایران سفر کنند و در مورد شهر سوخته به تحقیق و تفحص بپردازند. محققان ایتالیایی از شهر سوخته بازدید کرده و تحقیقات خود را با استفاده از میکروسکوپ‌های بسیار قوی و دقیق آغاز کردند. دانشمندان کشورمان با کمک باستان‌شناسان و کارشناسان ایتالیایی و با استفاده از اورانیوم ۲۳۸ و همچنین علم پالئوماگنتیک روی بقایای این شهر، آزمایش‌هایی را انجام داده و به این نتیجه رسیدند که انسان‌هایی در حدود مهر و موم‌های( ۱۹۰۰-۲۹۰۰) میلادی در این ناحیه زندگی کرده و در این سال‌ها شهری را درست کرده‌اند که ارتباط و همکاری خوبی با شهرهای همسایه داشته است. مردم شهر سوخته از نظر هنر و صنعت آن‌قدر پیشرفت کرده بودند که شهرت جهانی پیدا می‌کنند. طبق اسناد برجای‌مانده، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که اهالی این شهر با کشورهای همسایه مانند ترکمنستان در تجارت بوده و ارتباط تنگاتنگی بین ساکنین این شهر و مردم ترکمنستان وجود داشته و همچنین حدود ۱۹۰۰ سال قبل از به دنیا آمدن حضرت عیسی، دوستی و همکاری موفقی بین اهالی شهر سوخته و مردم دره پنجاب، برقرار بود است .
کارشناسان ظرف‌های سفالی پیداشده از شهر سوخته را با ظروف کشف‌شده از دره پنجاب مطابقت دادند و متوجه شدند که بسیار شبیه به یکدیگر هستند.
نکته‌ی قابل‌توجه این است که کارشناسان کشور شوروی در مورد ترکمنستان تحقیقاتی را انجام می‌دهند و به این نتیجه می‌رسند که مردم شهر سوخته با کشور ترکمنستان ارتباط داشته‌اند.
جاذبه‌های تاریخی و شگفت‌انگیز در شهر سوخته
دانشمندان به یک چشم مصنوعی روی جمجمه‌ی جسدی در شهر سوخته برخورد می‌کنند و قدمت آن را بالغ‌بر ۴۸۰۰ سال تخمین می‌زنند و معتقدند برای زنی که حدود ۲۵ تا ۳۰ سال داشته، ساخته‌شده است. سال‌های زیادی از عمر این چشم می‌گذرد اما هم‌اکنون سالم است و گویا تا امروز کسی نتوانسته است که ماد‌ه‌ی تشکیل‌دهنده‌ی آن را کشف کند ولی برخی معتقدند که از چربی حیوانات و قیر درست‌شده است.
مویرگ‌هایی که در داخل این چشم وجود دارند با سیم‌هایی از جنس طلا ساخته‌شده‌اند که قطرشان نزدیک به نیم میلی‌متر است و مردمک هم در مرکز چشم قرار دارد.
جراحی مغز در این منطقه از دیگر جذابیت‌های شهر سوخته است که توجه بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرده است. آنها در این شهر با جمجمه‌ای برخورد می‌کنند و طی تحقیقاتی که روی آن انجام می‌دهند متوجه می‌شوند که متعلق به دختری بوده و حدود ۱۳ سال سن داشته و به مریضی به نام «هیدروسفالی» مبتلا بوده است و دکتر‌های آن زمان قسمتی از جمجمه‌ی این دختر را جدا کرده و او را عمل می‌کنند.
همچنین باستان‌شناسان در شهر سوخته خط‌کشی را پیداکرده‌اند که به نظر می‌رسد از چوب درختی به اسم آبنوس درست‌شده است، و نیز تخته‌نردی که تمام مهره‌های آن در داخل یک ظرف و در نزدیک آن وجود داشته است را دریکی از قبرهای شهر سوخته کشف کردند. جنس این تخته‌نرد از چوب درخت آبنوس بوده و مهره‌های آن را با سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه، عقیق و لاجورد ساخته‌اند.
ظرفی در شهر سوخته توسط کارشناسان کشف شد که روی آن تصویری از یک بز و درخت حکاکی شده بود. طبق اظهارنظر کارشناسان، تصاویری که روی این جام جود دارد در اصل یک انیمیشن (حرکت سریع و متناوب تصاویری در دو بعد، یا موقعیت‌های مدل‌های واقعی، برای ایجاد توهم حرکت است) بوده و نشان‌دهنده‌ی آن است که بز به سمت درخت‌ها می‌دود و برگ‌های آنها را می‌خورد.
آثار تاریخی بسیار دیدنی و شگفت‌انگیزی ازجمله دانه‌ی خربزه، تبر، ماهی خشک کرده، ساختمان‌های مسکونی، سوزن، کفش زیره، گل مو، حبوبات ، کمربند، برنج، کوره‌های سفالگری، کوره‌هایی که برای آب‌کردن فلزها درست‌شده بودند، قلاب ماهیگیری، دکمه، بند کفش، شانه‌سر، طناب، سبد، قاب‌های چوبی و چکش در شهر سوخته یافت شده است.
در گردآوری این مقاله، سعی شد تا جامع‌ترین اطلاعات تاریخی شهر سوخته را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم. منتظر نظرات سازنده‌ی شما دوستان ایران تحقیقیهستیم.
عاای عالی عالی